2022 yılında, İsrail’deki Weizmann Bilim Enstitüsü’nde profesör olan Jacob Hanna ve takımı, embriyo gibisi bu hücre kümesini geliştirdiklerinde kıymetli bir insan gelişimi etabını manaya yolunda değerli bir kapıyı araladıklarının farkına vardılar. Lakin bu modeller, tıpkı vakitte derin etik soruları da gündeme getiriyor. Embriyo modelleri, hamilelik kayıplarına yahut gelişimsel bozukluklara neyin sebep olduğunu anlamamızı sağlayabilir. Lakin araştırmalar teknik problemleri çözerken, yasal ve etik problemler da gündeme geliyor. Bir model, ne vakit gerçeğin yerini alacak kadar güzel sayılır?
14 GÜN KURALI VE İNSAN GELİŞİMİNİN KİLİT AŞAMASI
İnsan gelişiminde gastrülasyon olarak isimlendirilen kıymetli bir etap embriyonik gelişimin 14. gününde başlar. Hücreler, organların birinci tomurcuklarını oluşturacak formda katmanlara ayrılmaya başlar ve bu periyotta embriyo, artık ikiz olamayacak hale gelir. Bu, “14 Gün Kuralı” olarak bilinen ve birçok ülkenin laboratuvar ortamında embriyo gelişimini sonlandırdığı bir kuralın temel desteğidir. Embriyonun merkezi hudut sistemi 14. gün sonrasında gelişmeye başladığından, bu kademede şimdi ferdî bir kimlik yahut hissetme yetisi kazanmadığı varsayılıyor.
GELİŞEN TEKNOLOJİ VE 14 GÜN HUDUDUNUN YİNE DEĞERLENDİRİLMESİ
Ancak embriyo modellerinin gelişmesiyle birlikte, birtakım bilimsel topluluklar 14 gün sonunu sorgulamaya başladı. 2021’de Milletlerarası Kök Hücre Araştırma Derneği, 14 gün kuralını gevşeterek, etik inceleme ve ulusal düzenlemelere bağlı olarak bu mühletin aşılabileceğini belirtti. Bu değişiklik, embriyo araştırmalarının yasal çerçevesinin değişip değişmeyeceği konusundaki tartışmaları tekrar alevlendirdi.
GELİŞİMSEL ARAŞTIRMALAR VE GELECEKTEKİ TIBBİ İLERLEMELER
Araştırmacılar, gelişimsel bozuklukların birçoklarının hamileliğin birinci üç ayında gerçekleştiğini biliyor. Erken periyot embriyoları laboratuvarda canlı tutarak bu süreçte neler olup bittiğini anlamak, düşüklere ve öbür gelişimsel bozukluklara neden olan bilinmezleri çözebilir. Ek olarak, bu embriyo modelleri, gebe bayanların ilaçlar ve virüsler üzere çevresel faktörlerden nasıl etkilendiğini de açıklayabilir. Hanna’nın embriyo modellerini ilaç güvenliğini test etmek için kullanmayı planlayan bir şirket kurması, bu araştırmaların klinik uygulamalara dönüşme potansiyelini gösteriyor.
BİLİM VE ETİK ORTASINDA İNCE BİR ÇİZGİ
Gelişmiş embriyo modelleri daha gerçekçi hale geldikçe, bilim insanlarının insan hayatını neyin tanımladığı üzerine düşünmesi gerekiyor. Araştırmacılar, model embriyoların bir gün yürüyen ve konuşan bir varlığa dönüşme riskinin çok düşük olduğunu düşünüyor. Lakin yapılan son çalışmalar, bu alandaki bilimsel gelişmelerin, beşere dair soruları da beraberinde getirdiğini gösteriyor. Araştırmacılar, embriyo modelleri üzerinde çalışırken, etik sonların ne kadar esnetilebileceğini tartışmaya devam ediyor.