Ümran Avcı – Uzun yıllar gazetecilik yapan Beyda Yıldız, edebiyat aşkı ağır basınca meslek rotasını değiştirerek kurmaca dünyasına geçti. Bir mühlet yayınevlerinde editörlük yapan Yıldız, birinci romanı “Duasız ve Törensiz” ile okurlarıyla buluştu. Muharrir, Neval ve Hasan’ın öyküsü üzerinden yas ve bellek sorununa odaklanıyor. Neval, apansız kaybolan birinci aşkı Hasan’ın mevtini ısrarla reddediyor. Bir mezarı olduğunu bilmesine karşın ona aramaktan vazgeçmiyor. Siirt’ten Almanya’ya uzanan romanda ülkenin ‘80 sonrası karabasan günlerini anlatan Yıldız, okuru ‘zamanın ve hayatın şefkatle yaklaşmadığı vakitlere’ götürüyor.
– Yas ve belleğe odaklanıyor roman. Sırasız ve ecelsiz ölümlere bir ağıt diyebilir miyiz?
Bellek insanın en büyük trajedisi olsa gerek. Çelişki üzere görünen de insanı tam mânâsıyla bir varlık yapan da bu fonksiyonun kendisi. Bu mânâda bellek yasın yaşama imkânı bulduğu tek yer. Bellek olmasa ne bugüne dair bir hatırlama ne de hatırlamanın verdiği ızdırap duyulabilecek. Birinci aşkı Hasan’ın vefatı sonrasında Almanya’ya yerleşerek bir mezardan ve anılarından uzak kalmayı seçen Neval’i, araların bile teselli edemediği ortadaysa asıl muhtaçlık duyulan şey ne? Bunun karşılığı yüzleşmek ve adalet hissinin onarılması olsa gerek. Bugün 50’li yaşlarını süren bir kuşak temel olarak bu iki histen mahrum bırakıldı. “Duasız ve Törensiz”de Neval karakteri üzerinden ecelsiz ölümlerin ömür uzunluğu yas tutmakla lanetlediği bir jenerasyonu anlatmak istedim. Romanı Neval’in demans geçiren zihni üzere modüllü bir formda kurgulayıp, ruhunda sönümlenmeyen acısını ağıt formunda bir lisanla inşa ettim.
– Roman, sırtını 1980 ve ‘90’lı yıllarının atmosferine yaslıyor. Tarihi edebiyat metinleri üzerinden okumanın tesiri üzerine konuşalım isterim…
Tarihi, muktedirlerin ve erkeklerin yazdığı düşünülürse edebiyatın yadsınamayacak bir güce sahip olduğunu söyleyebiliriz. Edebiyatın uzun müddet erkeklerin elinde olmasına karşın üstelik. Tarihi kitaplar insanın gözyaşını yazmaz, umutlarını, hayal kırıklıklarını ve isteklerini da. Edebiyat salt bir ruh da değildir, yazıldığı devrin aynası, dünden bugüne atılan taştır da. Rus toplumunu Svetlena Aleksiyeviç’in, Fransa’nın dünden bugüne geçirdiği evreleri Annie Ernaux’nun, Güney Kore’deki sistem baskısını Han Kang’ın yapıtlarında bütünlüklü bir anlatımla görürüz. Örnek verdiğim bu çağdaş muharrirler metinleri aracılığıyla bize bütünsel bir tarihi görüsü de kazandırır. Türkiye’de de çok sayıda muharrir ‘80 ve ‘90’larla hesaplaşan metinler yazdılar/yazıyorlar. Oya Baydar, Latife Tekin, Ayfer Tunç… Bu periyotları anlatacak müelliflerin ve yapıtların sayısının anlatılması kaçınılmaz.
– Edebiyat kültürleri tanıtmada da çok tesirli. Köyün bilge bayanı Sekine Nine’nin vefatı reddeden Neval’e toprak yedirmesi mesela…
Bir edebi metnin gücü karakterin, yerin ve vaktin metnin kendine has bir lisanla örülmesi ve inşası ile mümkün olabiliyor. Tarihi, sosyolojiyi ve psikolojiyi olduğu kadar geçtiği devrin kültürel özelliklerini içermesi ile de bir metin kendisini bütün bütüne var edebilir kanaatimce. O nedenle bu kültürel özellikler metinler aracılığıyla bir evraka dönüşür ve bu hâliyle geleceğe aktarılır. Romanın sonunda Neval’e, Hasan’ın vefatını kabullenebilsin diye mezarından bir avuç toprak yedirerek içindeki yarayı düzgünleştirmek ister. Geçmiş yıllarda çokça uygulanan mevtin kabulüne dair bu gelenek, farklı biçimlerde de olsa bugün de varlığını sürdürüyor. Ben de roman boyunca köyde yaşayanlardan istifade ettim. Ayrıyeten bir müddet de olsa köyde kaldım.
‘Gazetecilik gerçeğin kendini vadeder’
– Uzun yıllar gazetecilik yaptınız. Gerçekliğin göbeğinden kurmacaya savrulmak nasıl bir his karmaşası yarattı?
Gazetecilik 5N1K kuralı etrafında size gerçeğin kendisini vermeyi vadeder. Edebiyat metni ise gerçeği bozguna uğratır; ya onu yıkarak zerrelerinden yeni bir hakikat inşa eder ya da yıkıntıyı değişik bir görüngüye ulaştırır. Gazetecilik dönemimin hayatıma büyük katkıları oldu. Dünyayı, toplumu ve insanı tanımak bakımından büyük bir lütuftu benim için. Yaşar Kemal’in, Marguez’in, Platanov’un ve Hemingway üzere gazetecilikten gelme güçlü edebiyatçıların, gazetecilik ve müelliflik ortasındaki o dalgalı geçişte tarafımı ararken çok kıymetli kılavuzlukları oldu. O nedenle roman yazma konusundaki ısrarımı devam ettirebildim.